Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim.. Rodzina zastępcza w pełnieniu swoich funkcji kieruje się dobrem przyjętego dziecka oraz poszanowaniem jego praw. Zapewnienia dzieciom warunki do prawidłowego rozwoju i wychowania, dba o jego stanu zdrowia.

Zgodnie z Art. 42 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 332 z późn. zm.) osoby chcące pełnić funkcję rodziny zastępczej lub prowadzić rodzinny dom dziecka powinny:

Dawać rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej.
2. Nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona.
3. Wypełniają obowiązek alimentacyjny (w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego).
4. Nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych.
5. Są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem (konieczne jest zaświadczenie lekarza podstawowej opieki lekarskiej o odpowiednim stanie zdrowia oraz opinia wystawiona przez psychologa o posiadaniu predyspozycji i motywacji do pełnienia funkcji rodziny zastępczej)
6. Przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
7. Mogą zapewnić odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb (rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, wypoczynku i organizacji czasu wolnego)

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo.

W przypadku rodziny zastępczej niezawodowej co najmniej jedna osoba tworząca tę rodzinę musi posiadać stałe źródło dochodów.

Formy Rodzinnej Pieczy Zastępczej:

Rodziny Spokrewnione
Tworzą je dziadkowie lub rodzeństwo dziecka, które ma być objęte opieką. Kandydaci na rodzinę zastępczą spokrewnioną przechodzą szkolenie według indywidualnego planu, w zależności od potrzeb rodziny i dziecka.

Rodziny Niezawodowe
Tworzą je osoby z rodziny dziecka, np. ciotka, wujek lub osoby obce. Kandydaci na rodzinę niezawodową przechodzą przez proces kwalifikacyjny obejmujący m.in. diagnozę psychologiczną oraz szkolenie dla kandydatów na opiekunów zastępczych. Przynajmniej jedna osoba powinna posiadać stałe źródło dochodu.

Rodziny Zawodowe

Rodziny pełniące funkcję pogotowia rodzinnego: umieszcza się w nich maksymalnie 3 dzieci do czasu unormowania ich sytuacji prawnej przez sąd, nie dłużej jednak niż na okres 4 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres ten może zostać przedłużony do 8 miesięcy lub do zakończenia postępowania sądowego.

Rodziny specjalistyczne: umieszcza się w nich nie więcej niż 3 dzieci posiadających orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz dzieci na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawie nieletnich.

Rodzinne domy dziecka: tworzą je osoby niespokrewnione z dzieckiem i umieszcza się w nich od 4 do 8 dzieci. Dzieci mogą pozostawać w rodzinnych domach do chwili powrotu do rodziny biologicznej, do czasu adopcji lub do osiągnięcia przez nie dorosłości. Osoby tworzące rodzinny dom dziecka mają obowiązek podnoszenia swoich kwalifikacji poprzez m.in. udział w specjalistycznych szkoleniach.

Pomoc dla osób usamodzielnianych

Usamodzielnienie wychowanków z rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych, którzy opuścili piecze zastępczą po 01.01.2012 r.

Zgodnie z ustawą z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej osoba usamodzielniana zostaje objęta pomocą, mającą na celu jej życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem poprzez:

Przyznanie pomocy:

na kontynuowanie nauki,
na usamodzielnienie,
na zagospodarowanie.

Udzielenie pomocy w uzyskaniu :

odpowiednich warunków mieszkaniowych,
zatrudnienia,
zapewnia się pomoc prawną i psychologiczną.

Usamodzielniany wychowanek w celu otrzymania świadczeń ma obowiązek:
a) wskazania co najmniej na rok przed osiągnięciem pełnoletności osoby, która podejmie się pełnienia funkcji opiekuna usamodzielnienia,
b) opracowania wspólnie z opiekunem usamodzielnienia Indywidualnego Programu Usamodzielnienia co najmniej na 1 miesiąc przed ukończeniem 18 r.ż.
c) realizacji postanowień zawartych w Indywidualnym Programie Usamodzielnienia,
d) realizacji obowiązku szkolnego,
f) współdziałanie z opiekunem usamodzielnienia i koordynatorem pieczy zastępczej i/lub pracownikiem socjalnym,
g) informowanie centrum o każdej istotnej zmianie sytuacji osobistej,
h) w szczególnie uzasadnionych przypadkach pomoc na kontynuowanie nauki może być przyznana osobie, której IPU został zatwierdzony po terminie.
Osoba usamodzielniana zostaje objęta wsparciem i pomocą koordynatora i/lub pracownika socjalnego, mającą na celu jej życiowe usamodzielnienie i integrację ze środowiskiem.

Pomoc na kontynuowanie nauki nie jest świadczeniem obowiązkowym, przysługującym z racji pobytu w rodzinie zastępczej lub placówce.
Pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki przyznaje się na czas nauki, do czasu jej ukończenia, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 25 lat.
Wysokość pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki wynosi 526,00 zł miesięcznie.
Pomoc ta przysługuje osobie, która przebywała w rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinie zastępczej zawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej czy regionalnej placówce opiekuńczo-wychowawczej co najmniej rok, lub rodzinie zastępczej spokrewnionej co najmniej 3 lata,
Pomoc pieniężną na kontynuowanie nauki przyznaje się na wniosek oraz po przedłożeniu przez usamodzielnianego wychowanka na początku każdego semestru lub miesiąca aktualnego zaświadczenia szkolnego potwierdzającego kontynuowanie nauki w szkole, w zakładzie kształcenia nauczycieli, w uczelni, na kursach, jeśli ich ukończenie jest zgodne z Indywidualnym Programem Usamodzielnienia, u pracodawcy w celu przygotowania zawodowego.
Pomoc ta przyznawana jest na czas trwania roku szkolnego i akademickiego.

Wysokość pomocy na usamodzielnienie uzależniona jest od formy i okresu pobytu w pieczy zastępczej. Wysokość pomocy na usamodzielnienie zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej dla osoby usamodzielnianej wynosi:
a) w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą spokrewnioną – nie mniej niż 3 470,00 zł., jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres co najmniej 3 lat;
b) w przypadku osoby usamodzielnianej opuszczającej rodzinę zastępczą niezawodową, rodzinę zastępczą zawodową, rodzinny dom dziecka, placówkę opiekuńczo-wychowawczą lub regionalną placówkę opiekuńczo-wychowawczą:

nie mniej niż 6 939,00 zł. – jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres powyżej 3 lat,
nie mniej niż 3 470,00 zł. – jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres od 2 do 3 lat,
nie mniej niż 1 735,00 zł. – jeżeli przebywała w pieczy zastępczej przez okres poniżej 2 lat, nie krócej jednak niż przez okres roku.

Pomoc pieniężna na usamodzielnienie jest przyznawana osobie usamodzielnianej, której dochód miesięczny nie przekracza kwoty 1 200,00 zł.
W przypadku gdy dochód miesięczny osoby usamodzielnianej przekracza 1 200,00 zł, można przyznać pomoc na usamodzielnienie jeżeli jest to uzasadnione jej sytuacja mieszkaniową, dochodową, majątkową lub osobistą.
Wypłacana jest jednorazowo, nie później niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 26 r.ż.
Pomoc pieniężna na usamodzielnienie wypłacana jest po zakończeniu przez osobę usamodzielnianą pobierania pomocy na kontynuowanie nauki, w uzasadnianych przypadkach pomoc na usamodzielnienie może być wypłacona w trakcie wypłacania pomocy na kontynuowanie nauki.
Pomocy tej udziela powiatowe centrum pomocy rodzinie właściwe ze względu na miejsce pochodzenia osoby usamodzielnianej.

Pomoc na zagospodarowanie udzielana jest przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie właściwe ze względu na miejsce osiedlenia się osoby i na jej wniosek.
Pomoc na zagospodarowanie jest przyznawana osobie usamodzielnianej, której dochód miesięczny nie przekracza kwoty 1 200,00 zł.
W przypadku gdy dochód miesięczny osoby usamodzielnianej przekracza 1 200,00 zł, można przyznać pomoc na zagospodarowanie jeżeli jest to uzasadnione jej sytuacja mieszkaniową, dochodową, majątkową lub osobistą.
Wypłacana jest jednorazowo, nie później niż do ukończenia przez osobę usamodzielnianą 26 r.ż. w wysokości 1 577,00 zł.
Natomiast w przypadku osoby legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności w wysokości 3 154,00 zł.

Przyznania pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki, usamodzielnienie i zagospodarowanie można odmówić w przypadku, gdy:

Istnieje uzasadnione przypuszczenie, że pomoc zostanie wykorzystana niezgodnie

z celem, na jaki zostanie przyznana.

Osoba usamodzielniana przed osiągnięciem pełnoletności opuściła samowolnie pieczę zastępczą.
Osoba usamodzielniana porzuciła naukę umożliwiającą jej przygotowanie zawodowe

i nie podejmuje zatrudnienia.

Stosunek pracy z osobą usamodzielnianą został rozwiązany bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Osoba usamodzielniana bez uzasadnionej przyczyny uchyla się od podjęcia proponowanego jej zatrudnienia.
Osoba usamodzielniana została skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.